ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ-ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Φύλλο Εργασίας

ΟΜΑΔΑ Α.

Ο Ισλαµικός Κόσµος (7ος - 12ος αι.)

Η ισλαμική θρησκεία γεννήθηκε τον 7ο αι. στην Αραβία, όταν ο προφήτης Μωάμεθ λαμβάνει μηνύματα από το Θεό που συνθέτουν το Κοράνι, το ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων. Η μετοικεσία (Εγίρα) του Προφήτη από τη Μέκκα στη Μεδίνα το έτος 622 σηματοδοτεί την αρχή της ισλαμικής χρονολογίας, αλλά και της πολιτικής υπόστασης των Μουσουλμάνων. Μετά το θάνατο του Μωάμεθ και έναν αιώνα αργότερα η ισλαμική επικράτεια απλώνεται από την Ισπανία μέχρι την Κεντρική Ασία. Την περίοδο των Ομαγιαδών (661-750), πρωτεύουσα του χαλιφάτου είναι η Δαμασκός και κέντρο της αραβικής αυτοκρατορίας είναι η Συρία. Οι πρώτες μορφές της μνημειακής ισλαμικής τέχνης καθρεφτίζουν άμεσα τις επιδράσεις τόσο του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, όσο και του σασανιδικού Ιράν. Στα μέσα του 8ου αι. το κέντρο του αραβικού χαλιφάτου μεταφέρεται στο Ιράκ, η εξουσία περνάει στους Αββασίδες οι οποίοι ιδρύουν τη νέα πρωτεύουσα της Βαγδάτης. Η μετατόπιση προς τις ιρανικές επαρχίες αναδεικνύει την ιρανική παράδοση και μεταμορφώνει την κοινωνικοπολιτική ζωή και την οργάνωση της πολιτείας. Στην τέχνη του 9ου και του 10ου αι. διαμορφώνεται ένα νέο διακοσμητικό λεξιλόγιο με κύριο γνώρισμα την έντονη σχηματοποίηση των διακοσμητικών στοιχείων. Η πρώτη ουσιαστική αμφισβήτηση της πολιτικής και πνευματικής δικαιοδοσίας του χαλίφη της Βαγδάτης προέρχεται από τους Φατιμίδες (909-1171). Η κυριαρχία τους στους εμπορικούς δρόμους της Μεσογείου και της Ινδίας καθιστά το Κάιρο ένα σημαντικό πολιτιστικό κέντρο. Στην τέχνη των Φατιμιδών παριστάνονται συχνά εικονογραφικά θέματα από τη ζωή της αυλής και αναμειγνύονται οι ποικίλες παραδόσεις της Αιγύπτου με τις επιδράσεις από το Βυζάντιο, την Ινδία και την Κίνα.

Φύλλο Εργασίας

ΟΜΑΔΑ Β.

Η Εγγύς Ανατολή (12ος - 16ος αι.)

Από τα μέσα του 11ου αι., με την είσοδο των σελτζούκων Τούρκων και των Σταυροφόρων στο πολιτικό σκηνικό, η φατιμιδική ισχύς αρχίζει να δύει, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μικρών αυτόνομων κρατιδίων στην ευρύτερη περιοχή της Συρίας και βόρειας Μεσοποταμίας. Ο Σαλαδίνος, ιδρυτής της δυναστείας των Αγιουβιδών, επιβάλλει την κυριαρχία του στην Αίγυπτο και τη Συρία και το 1187 εκδιώκει τους Φράγκους από την Ιερουσαλήμ. Παρόλες τις πολιτικές αναταραχές, η εποχή των Αγιουβιδών χαρακτηρίζεται από πολιτιστική άνθηση. Οι τοπικοί άρχοντες και η εύπορη μεσαία τάξη των πόλεων χορηγούν την ανέγερση κτηρίων αφιερωμένων στη διδασκαλία του Ισλάμ και υποστηρίζουν την παραγωγή πολυτελών εικονογραφημένων κωδίκων και έργων μικροτεχνίας, τα οποία αποτελούν την αιχμή της μεσαιωνικής ισλαμικής τέχνης. Οι διάδοχοί τους, οι Μαμελούκοι, ήταν μια στρατιωτική και διοικητική άρχουσα τάξη, ξένη προς τον τοπικό πληθυσμό αποτελούμενη από σκλάβους και απελεύθερους που κατάγονταν από τον Καύκασο και την κεντρική Ασία. Η εξουσία τους σταθεροποιήθηκε όταν κατανίκησαν τους Μογγόλους το 1260 και εκδίωξαν τα τελευταία υπολείμματα των Σταυροφόρων από τη Συρία. Οι μαμελούκοι σουλτάνοι και οι αξιωματούχοι τους ανήγειραν μεγάλο αριθμό τζαμιών, ιεροδιδασκαλίων και ταφικών οικοδομημάτων και τα προίκισαν με έργα μεταλλοτεχνίας, υαλουργίας και ξυλογλυπτικής. Στο διάκοσμο των έργων μικροτεχνίας αντικατοπτρίζεται η ιεραρχική δομή της μαμελουκικής κοινωνίας, που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις κτητορικές επιγραφές και τη χρήση των οικοσήμων που δηλώνουν αξιώματα.

Φύλλο Εργασίας

ΟΜΑΔΑ Γ.

Σελτζούκοι Τούρκοι και Μογγόλοι (11ος - 16ος αι.)

Από τον 11ο αι. νομαδικά φύλα από την Κεντρική Ασία, με σημαντικότερα αυτά των Σελτζούκων Τούρκων, αποκτούν τον έλεγχο του Ιράν, του Ιράκ, της Ανατολίας και τμημάτων της Συρίας. Το 1055 εισέβαλαν στη Βαγδάτη και αναγνώρισαν τον Αββασίδη χαλίφη ως θρησκευτικό αρχηγό. Ο κατακερματισμός της πολιτικής ηγεσίας ευνόησε την άνθηση ποικίλων αστικών κέντρων με βιοτεχνική υποδομή, χάνια και παζάρια. Στις διακοσμητικές τέχνες κυριαρχεί το αραβούργημα, ενώ τα πολυτελή κεραμικά και μεταλλικά αντικείμενα κοσμούνται με σμάλτο ή ένθετο χρυσό και ασήμι. Από τη δεύτερη δεκαετία του 13ου αι., οι καταστροφικές επιδρομές των Μογγόλων του Τζένγκις Χαν στον κινεζικό και ισλαμικό κόσμο πλήττουν τις ευημερούσες περιοχές της δυτικής Ασίας και το 1258 οι μογγολικές ορδές εισέρχονται στη Βαγδάτη, καταλύοντας οριστικά το αββασιδικό χαλιφάτο. Το νέο καθοριστικό στοιχείο στην τέχνη είναι η επίδραση της Κίνας, ιδιαίτερα εμφανής στην κεραμική αλλά και στη θεματολογία των υφασμάτων και της μεταλλοτεχνίας. Γύρω στο 1370 ο Ταμερλάνος, ηγέτης μιας τουρκομογγολικής νομαδικής φυλής κατακτά το Ιράν, τη Μεσοποταμία, την Ανατολία και την Ινδία. Τα μνημεία της εποχής του στη Σαμαρκάνδη, την Μπουχάρα και τη Χεράτη περιλαμβάνουν κολοσσιαίες κατασκευές καλυμμένες με απαστράπτοντα κεραμικά πλακίδια, ζωγραφισμένα με άνθη λωτού και αραβουργήματα. Οι διάδοχοι του Ταμερλάνου στο ανατολικό Ιράν υπήρξαν γνωστοί προστάτες των γραμμάτων και των τεχνών, ιδιαίτερα της αστρονομίας, της ποίησης και της ζωγραφικής χειρογράφων.

Φύλλο Εργασίας

ΟΜΑΔΑ Δ.

Η Εποχή των Μεγάλων Αυτοκρατοριών (16ος-19ος αι.)

Kατά την περίοδο αυτή ακμάζουν τρεις μεγάλες δυναστείες: οι Oθωμανοί στην Eγγύς Aνατολή, τη βόρειο Aφρική και τα Bαλκάνια (1281-1924), οι Σαφαβίδες στο Iράν (1501-1732) και οι Mογγόλοι στην Iνδία (1526-1858). Οι κατακτήσεις των Οθωμανών κατά το 14ο και 15ο αι. μεταμορφώνουν το αρχικά μικρό κρατίδιο σε διεθνή δύναμη με κορύφωση την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Ο 16ος αι. είναι η περίοδος του απογείου της δύναμής τους, όταν κατακτούν την Αίγυπτο, τη Συρία και την Αραβία, καθώς και μεγάλο μέρος της Ουγγαρίας. Η ισχυρή συγκεντρωτική διάρθρωση των Οθωμανών αντικατοπτρίζεται στην τέχνη με τη δημιουργία ενός ιδιότυπου καλλιτεχνικού λεξιλογίου με φυσιοκρατικά άνθη, που συνδυάζονται με φυτικό αραβούργημα ή γεωμετρικό διάκοσμο και εμφανίζονται εξίσου σε όλους τους κλάδους της μικροτεχνίας. Στο Ιράν οι Σαφαβίδες εγκαθίδρυσαν το 1501 ένα ισχυρό θεοκρατικό κράτος με διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις με την Ευρώπη. Η τέχνη τους χαρακτηρίζεται από πλούσια εικονογράφηση που εμπνέεται από τη λογοτεχνία και από διακόσμηση με επαναλαμβανόμενα μοτίβα που συνδυάζονται με ιρανικούς στίχους σε γραφή νασταλίκ. Στην Ινδία οι ηγεμόνες των Μεγάλων Μογγόλων είχαν ως πρότυπο την τέχνη των τιμουριδών προγόνων τους. Χαρακτηριστική είναι η πληθωρική χρήση πολύτιμων λίθων ή σκληρών υλικών, όπως ο νεφρίτης, τα εξαιρετικά εκλεπτυσμένα υφάσματα και παραπετάσματα, καθώς και η επίδοση των αυλικών ζωγράφων στην προσωπογραφία και τη δυτική προοπτική.